Ποιος θα πληρώσει το λογαριασμό από την ελάφρυνση των φοιτητικών δανείων;

Μια αναλυτική προσέγγιση της δομής των φοιτητικών δανείων.

Καθώς έχουμε μπει στον Οκτώβριο, ξεκινάει το νέο ακαδημαϊκό έτος, μετά από την εξεταστική του Σεπτεμβρίου, για όλα τα πανεπιστήμια στον κόσμο. Άλλα πανεπιστήμια ίσως ξεκινήσαν τα μαθήματα πιο νωρίς άλλα πιο αργά, ωστόσο πλέον βρισκόμαστε εντός τους νέου ακαδημαϊκού εξαμήνου. Ειδικότερα κάποια παιδιά κάνουν τη μετάβασή τους από σχολείο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, επιλέγοντας το πανεπιστήμιου που θα φοιτήσουν, για να εκπαιδευτούν στο αντικείμενο που θέλουν να ασχοληθούν. Αυτοί οι νέοι φοιτητές κατά την εγγραφή σε ορισμένες χώρες του κόσμου έρχονται αντιμέτωποι με μία γνωστή σε αυτούς υποχρέωση, την πληρωμή των διδάκτρων. Είναι το πρώτο βασικό πρόβλημα που σχετίζεται με την εκπαιδευτική τους μετάβαση στην επόμενη βαθμίδα και καλούνται να αντιμετωπίσουν ως ενήλικες, μαζί με τους γονείς τους, για να έχουν καλύτερες επαγγελματικές ευκαιρίες, που σχετίζονται με την εκπαίδευσή τους. 

Σε διάφορες χώρες του κόσμου η φοίτηση στο Πανεπιστήμιο, σε κάποιο προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών δεν είναι δωρεάν, όπως γίνεται στην Ελλάδα, ούτε σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα. Οι φοιτητές καλούνται να πληρώνουν, κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους, στα πανεπιστήμια δίδακτρα για να λάβουν την απαιτούμενη εκπαίδευση από τους καθηγητές και να παρακολουθούν τις διαλέξεις, να χρησιμοποιούν τις υποδομές του πανεπιστημίου και να συμμετέχουν στις εξετάσεις και σε άλλες δραστηριότητες του πανεπιστημίου τους. Βέβαια για να φοιτήσει κανείς σε κάποιο πανεπιστήμιο, πέρα από τα άμεσα κόστη που σχετίζονται με τα δίδακτρα, υπάρχουν και έμμεσα κόστη που σχετίζονται με τα έξοδα διαβίωσης στην πόλη που θα αποφασίσει ένας φοιτητής να σπουδάσει, την αγορά συγγραμμάτων, γραφικής ύλης και εξοπλισμού που απαιτούνται για την εκπαίδευση, την μεταφορά, καθώς και άλλα προσωπικά έξοδα. Επειδή πολλές φορές το συνολικό κόστος σπουδών για ένα φοιτητή είναι αρκετά μεγάλο, πολλοί φοιτητές, που δεν έχουν τα κεφάλαια για να το υποστηρίξουν, καταφεύγουν στο δανεισμό από τράπεζες, με τα λεγόμενα φοιτητικά δάνεια. 

Το φοιτητικό δάνειο είναι ένας τύπος δανείου που έχει σχεδιαστεί για να βοηθήσει τους μαθητές να πληρώσουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση και τα σχετικά κόστη. Διαφέρει από άλλους τύπους δανείων στο γεγονός ότι το επιτόκιο μπορεί να είναι σημαντικά χαμηλότερο και το χρονοδιάγραμμα αποπληρωμής μπορεί να αναβληθεί όσο ο μαθητής είναι ακόμα στο πανεπιστήμιο και σπουδάζει, καθώς δεν έχει ακόμη εισόδημα. Κυρίως στις αγγλοσαξονικές χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Αυστραλία, καθώς και η Ολλανδία και Σουηδία, παρατηρείται ότι είναι αυτές όπου οι φοιτητές δανείζονται περισσότερο και συνάπτουν τέτοια δάνεια για να χρηματοδοτήσουν τις σπουδές τους, με τις δύο πρώτες να διατηρούν τα πρωτεία. Το γεγονός ότι μετά την ολοκλήρωση των σπουδών οι νέοι ξεκινούν τη ζωή τους με πολλά χρέη έχει προβληματίσει τις κυβερνήσεις αρκετών χωρών. Στην Αμερική αυτό είναι ένα φλέγον θέμα με το μέσο χρέος από φοιτητικό δανεισμό ανά φοιτητή να ανέρχεται περίπου στα 35.000$. Ωστόσο, στην Αγγλία το χρέος αυτό είναι διπλάσιο, δυσχεραίνοντας ακόμη περισσότερο τη θέση της και κατατάσσοντάς την στην κορυφή παγκοσμίως ενώ η Ολλανδία, ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Σουηδία έχουν περίπου το μισό.

Ελάφρυνση φοιτητικών δανείων

Πρόσφατα, η κυβέρνηση στην Αμερική, για να αντιμετωπίσει το έντονο δυσχερές χρέος των νέων στην Αμερική, αποφάσισε να χαρίσει μέρος των δανείων αυτών και να κουρέψει το χρέος αρκετών φοιτητών που έλαβαν φοιτητικά δάνεια, για να τους βοηθήσει. Αυτή η απόφαση έχει ποικίλες ερμηνείες και έχει διχάσει την κοινή γνώμη με αρκετούς υποστηρικτές αλλά και πολέμιους αυτής της πολιτικής. Χρειάζεται, λοιπόν, να αναλύσουμε από χρηματοοικονομική σκοπιά τα φοιτητικά δάνεια, τι σημαίνει συγχώρεση δανείων και κούρεμα του χρέους, και να δούμε αναλυτικά ποιον επηρεάζει αυτή η απόφαση. Στην Αμερική αποφασίστηκε η ελάφρυνση των φοιτητικών χρεών σε νέους δανειολήπτες φοιτητές μέχρι το ποσό των 10.000 - 20.000$ υπό προϋποθέσεις, εφόσον πληρούν τα εισοδηματικά κριτήρια και κερδίζουν ετησίως λιγότερα από 125.000$ ή 250.000 $ εάν είναι παντρεμένοι. Πρόκειται για μία κίνηση η οποία αποσκοπούσε στην βοήθεια χαμηλά αμειβόμενων νέων και στη βελτίωση της πιστοληπτικής τους ικανότητας.

Ένα κούρεμα χρέους μπορεί να αποφασιστεί και να πραγματοποιηθεί με διάφορους τρόπους. Ο ένας από αυτούς είναι από τους ίδιους τους πιστωτές, δηλαδή από την τράπεζα που εξέδωσε το δάνειο ή κάποιο άλλο φορέα ως δανειστεί. Σε αυτήν την περίπτωση έρχεται σε διαπραγμάτευση ο δανειστής με το δανειολήπτη για τη διαγραφή του υπόλοιπου των χρεών, με την προσκόμιση μιας εφάπαξ μαζικής πληρωμής. Δεν είναι λίγες οι φορές που δανειολήπτες πήγαιναν σε τράπεζες με τσάντες γεμάτες μετρητά και προσπαθούσαν να διαπραγματευτούν τη διαγραφή των υπολοίπων χρεών με την ανταλλαγή των μετρητών της τσάντας τα οποία ήταν φυσικά τα μισά από ότι το υπόλοιπο του χρέους! Άλλες φορές η τράπεζα μειώνει μέρος του υπολοίπου χρέους ή διακανονίζει τις υπόλοιπες πληρωμές για να βελτιώσει την αποπληρωμή του. Βέβαια όλες αυτές οι επιλογές γίνονται πάντα προς συμφέρον της τράπεζας, η οποία ωφελείται είτε με επιπλέον τόκους είτε με μαζική ρευστότητα στην περίπτωση των εφάπαξ αποπληρωμών, διαφορετικά δεν υπάρχει κίνητρο για αυτήν να προβεί σε τέτοιου είδους συναλλαγή. Οι τράπεζες είναι και αυτές επιχειρήσεις και προσπαθούν να βγάλουν κέρδος. 

Ο άλλος πιο συνηθισμένος τρόπος είναι από μία κυβέρνηση με κάποιο νόμο. Αυτή η μορφή κουρέματος δανείων μπορεί να έχει πολλές μορφές. Μπορεί να είναι κάποιο κυβερνητικό πρόγραμμα κατά το οποίο πολίτες συμμετέχουν βάσει κοινωνικών και εισοδηματικών κριτηρίων και πηγαίνουν στην τράπεζα να τους απομειώσει μέρος από το χρέος τους, το οποίο όμως θα αποπληρώσει η κυβέρνηση μέσω του προγράμματος, μαζί με τους τόκους. Μπορεί να είναι κάποια απόφαση η οποία υποχρεώνει τις τράπεζες να κουρέψουν το χρέος τους, παρέχοντάς τους αντάλλαγμα με διάφορες μορφές όπως απαλλαγή φορολογίας μελλοντικών κερδών (αναβαλλόμενη φορολογία) ή κρατικών επιχορηγήσεων. Βέβαια μπορεί να είναι και κάτι πιο δραστικό και αυστηρό, όπου με μία απόφαση η κυβέρνηση αναγκάζει τις τράπεζες και άλλους δανειστές να κουρέψουν τα χρέη των πολιτών (ή συγκεκριμένης ομάδας πολιτών), χωρίς κάποιο αντάλλαγμα αλλά με ποινή μη συμμόρφωσης. Αυτό θα θεωρούνταν μία τεράστια παρέμβαση στην αγορά και στην ελευθερία των συναλλαγών και θα δημιουργούσε τεράστια ερωτήματα για πολλά άλλα προϊόντα και επιχειρήσεις, τρομάζοντας τους επενδυτές. Γι’ αυτό και στην περίπτωση της Αμερικής με διευκρινιστική εγκύκλιο ερμηνεύτηκε το γεγονός ότι δικαιούχοι συμμετοχής στο πρόγραμμα είναι μόνο όσοι έχουν δανειστεί από το κράτος από προγράμματα φοιτητικών δανείων του Υπουργείου Παιδείας των ΗΠΑ. Έτσι, όσοι φοιτητές έχουν συνάψει δάνεια με ιδιωτικές τράπεζες δεν μπορέσουν να κουρέψουν το χρέος τους, καθώς η κυβέρνηση επιλέγει να μην επέμβει σε ιδιωτικά θέματα.

Εκδότες των δανείων και χαρακτηριστικά φοιτητικών δανείων

Αρχικά, θα πρέπει να δούμε ποιοι είναι οι πιστωτές των δανείων αυτών στους οποίους οι φοιτητές οφείλουν να αποπληρώσουν τα δάνεια και ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους. Στην Αμερική το 93% των φοιτητικών δανείων έχουν εκδοθεί από το Υπουργείο Παιδείας και υποστηρίζονται από την κυβέρνηση με εγγυήσεις ενώ το υπόλοιπο 7% από ιδιωτικές τράπεζες και δανειστές. Φαίνεται λοιπόν ξεκάθαρα ότι το Υπουργείο Παιδείας των ΗΠΑ λειτουργεί ως δανειστής των φοιτητών στους οποίους χορηγεί δάνεια για να σπουδάσουν και να καλύψουν τα δίδακτρά τους. Στις άλλες χώρες με έντονο φοιτητικό δανεισμό, που αναφέρθηκαν παραπάνω,  το κράτος παίζει κυρίαρχο ρόλο, ως ο μοναδικός εκδότης τέτοιων δανείων. Έτσι, ουσιαστικά το κράτος είναι ο φορέας που οφείλουν τα χρήματα οι περισσότεροι φοιτητές, λειτουργώντας ως μία άτυπη τράπεζα μέσω προσφοράς προγραμμάτων-προϊόντων χρηματοδότησης. 

Το γεγονός ότι το Υπουργείο Παιδείας χορηγεί δάνεια σε φοιτητές για να τους βοηθήσει να καλύψουν τα έξοδά τους και να σπουδάσουν, δε σημαίνει ότι το κάνει δωρεάν, χωρίς κανένα όφελος. Τα δάνεια αυτά φέρουν επιτόκιο, όπως και κάθε άλλο δάνειο και οι φοιτητές επιβαρύνονται κανονικά με τόκους. Άλλωστε πρόκειται για μια χρηματοπιστωτική υπηρεσία και χρησιμοποιούνται χρηματικά διαθέσιμα όλης της χώρας από τη φορολογία για να χρηματοδοτηθεί μια συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού και θα πρέπει να ωφεληθούν όλοι, όχι μόνο οι δανειζόμενοι. Πρακτικά λοιπόν με αυτά τα φοιτητικά δάνεια είναι σαν να δανείζουν οι πολίτες της χώρας σε κάποιους άλλους πολίτες της χώρας χρήματα. Στην Αμερική τα επιτόκια κυμαίνονται από 4% έως 7% αν πρόκειται για κρατικά δάνεια και σε 3% έως 13% ετησίως αν πρόκειται για ιδιώτες δανειστές. Στην Αγγλία ο δανεισμός είναι ακόμη πιο ακριβός με τα χορηγητικά επιτόκια φοιτητικών δανείων να ανέρχονται σε 4,5 – 12%, με πρόσφατο πλαφόν λόγω πληθωρισμού σε ανώτερο όριο μέχρι 6,3%. Καθίσταται σαφές ότι ο δανεισμός για σπουδές, όπως και κάθε άλλος δανεισμός, ενέχει κόστος και πέρα από το κεφάλαιο που δανείζεται ένας φοιτητής στην αρχή των σπουδών του θα πρέπει να πληρώσει και τους τόκους που έχουν υπολογιστεί σε αυτό. Οι τόκοι επιβάλλονται ως αποζημίωση σε αυτούς οι οποίοι δάνεισαν τα χρήματά τους και ανέβαλαν την κατανάλωση και ωφέλεια από αυτά τα κεφάλαια για το μέλλον. Αυτοί οι οποίοι έλαβαν τα χρήματα σήμερα όλα μαζί για να τα χρησιμοποιήσουν καλούνται να πληρώσουν αυτό το κόστος.

Υπολογισμός δανείων και πρόγραμμα πληρωμών

Τα φοιτητικά δάνεια είναι συνήθως δεκαετούς διάρκειας σταθερού επιτοκίου. Βέβαια υπάρχουν και δάνεια διαφορετικής διάρκειας αποπληρωμής ή κυμαινόμενου επιτοκίου ή με σύνθετους τρόπους αλλά τα περισσότερα είναι σταθερού επιτοκίου. Ένας από τους πιο συνηθισμένους τρόπους που υπολογίζονται οι δόσεις των δανείων είναι η μέθοδος σταθερής μηνιαίας ή ετήσιας δόσης ή σταθερού τοκοχρεολυσίου, όπως συνηθίζουμε να το λέμε εμείς οι περίεργοι τύποι των χρηματοοικονομικών. Αυτό σημαίνει ότι ο δανειολήπτης θα λάβει μαζεμένα το ποσό του δανείου που αιτήθηκε σήμερα για να το χρησιμοποιήσει και θα το αποπληρώσει μαζί με τους τόκους σε ισόποσες σταθερές δόσεις. Κάθε μηνιαία ή ετήσια δόση αποτελείται από δύο πράγματα, την αποπληρωμή κεφαλαίου και τον τόκο. Η αποπληρωμή κεφαλαίου αντιπροσωπεύει το ποσό το οποίο μειώνεται και αποπληρώνεται το κεφαλαίο το οποίο είχε δανειστεί αρχικά ο φοιτητής και πρέπει να επιστρέψει. Ο τόκος αφορά το κέρδος του δανειστεί, ανάλογα με το συμφωνημένο επιτόκιο, και υπολογίζεται επί του ανεξόφλητου κεφαλαίου κάθε περίοδο. 

Για να το κατανοήσετε καλύτερα σας παρουσιάζω ένα παράδειγμα ενός φετινού φοιτητή, ο οποίος θέλησε να σπουδάσει και γράφτηκε φέτος σε ένα πανεπιστήμιο των ΗΠΑ, στο οποίο πρέπει να πληρώσει δίδακτρα τα οποία για ένα τριετές προπτυχιακό πρόγραμμα ανέρχονται σε $30.000, καταβεβλημένα σε 6 ισόποσες δόσεις (άρα κάθε εξάμηνο θα δίνει περίπου στη σχολή του 5.000$). Ωστόσο, τα συνολικά έξοδα των σπουδών θα είναι μάλλον τα διπλάσια αν συνυπολογίσουμε και τα έξοδα διαβίωσης αλλά και τα λοιπά έμμεσα κόστη. Έτσι, λοιπόν αποφασίζει να δανειστεί 50.000$ από το Υπουργείο Υγείας των ΗΠΑ με ετήσιο επιτόκιο 6% και η συχνότητα αποπληρωμής θα είναι ετήσια, δηλαδή θα πληρώνει ετησίως σταθερή δόση. Παρακάτω παρουσιάζεται αναλυτικά ο τρόπος αποπληρωμής του δανείου.

Όπως φαίνεται αναλυτικά από τον παραπάνω πίνακα ο φοιτητής θα πληρώνει σταθερή δόση 6.793 $ για κάθε έτος, με την πρώτη δόση στο τέλος του φετινού έτους 2022. Ο τόκος υπολογίζεται στο ανεξόφλητο ποσό κάθε περιόδου εφαρμόζοντας το επιτόκιο 6%. Δεδομένου ότι στα πρώτα έτη το ανεξόφλητο ποσό είναι μεγαλύτερο, το ποσοστό της δόσης που πάει στην πληρωμή των τόκων είναι μεγαλύτερο, κάτι που μειώνεται στη συνέχεια με την πάροδο των ετών και μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων πάει στην αποπληρωμή του κεφαλαίου που δανείστηκε ο φοιτητής. Τελικά, μετά από 10 χρόνια που θα ξεπληρώσει ο εν λόγω φοιτητής το χρέος του που ανέρχεται σε 50.000 $, τα οποία δανείστηκε σήμερα, θα έχει πληρώσει επιπλέον 17.934 $ σε τόκους, ως κόστος δανεισμού, δηλαδή τα συνολικά χρήματα που θα έχει δώσει στον πιστωτή του, είτε δανείστηκε από το κράτος είτε από ιδιωτικό φορέα, θα είναι 67.934 $.

Βέβαια αυτό το σενάριο δεν είναι και τόσο ρεαλιστικό, καθώς για τα επόμενα χρόνια που θα σπουδάζει ο φοιτητής δεν θα έχει εισόδημα, για να μπορεί να αποπληρώσει τις πρώτες του δόσεις, που σημαίνει ότι είτε θα χρειαζόταν βοήθεια από τους γονείς του (ως εγγυητές) ή θα ζητούσε περίοδο χάριτος. Το δεύτερο αποτελεί το πιο συνηθισμένο σενάριο με τα περισσότερα δάνεια να δίνουν τη δυνατότητα στους φοιτητές να λάβουν τα χρήματα του δανείου σήμερα για να καλύψουν τα έξοδά τους και να ξεκινήσουν να αποπληρώνουν το δάνειο όταν τελειώσουν τις σπουδές τους και βρουν δουλειά. Έτσι, για κάποια χρόνια δεν πληρώνουν τίποτα στην τράπεζα και στην πορεία ξεκινούν να δίνουν τις δόσεις όταν βρουν δουλειά και έχουν εισόδημα. Ωστόσο, τα χρόνια αυτά που δεν πληρώνει κάτι ο φοιτητής, το κεφάλαιο τοκίζεται κανονικά, οι τόκοι υπολογίζονται και κεφαλαιοποιούνται, μεγαλώνοντας το ποσό που οφείλει ο δανειολήπτης μετά την περίοδο χάριτος.

Για το παραπάνω παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι ο φοιτητής μας λαμβάνει 4 χρόνια περίοδο χάριτος, καθώς 3 χρόνια είναι το πρόγραμμα σπουδών του και 1 χρόνο μέχρι να βρει μία ικανοποιητική δουλειά για να έχει κάποιο εισόδημα και να μπορεί να υποστηρίζει τις ετήσιες δόσεις. Σε αυτή την περίπτωση ο πίνακας αποπληρωμής θα είναι ο παρακάτω. 

Όπως φαίνεται τα πράγματα αλλάζουν αισθητά. Αρχικά, βλέπουμε ότι οι δόσεις θα ξεκινήσουν να πληρώνονται το 2026, λόγω της τετραετούς περιόδου χάριτος. Ωστόσο, εξαιτίας της κεφαλαιοποίησης των τόκων το οφειλόμενο ποσό έναρξης αποπληρωμής είναι μεγαλύτερο από πριν και κατ’ επέκταση και το ύψος των δόσεων. Ο φοιτητής θα κληθεί να πληρώσει τελικά 85.765 από τα οποία τα 63.124 είναι το κεφάλαιο και τα υπόλοιπα 35.765 οι τόκοι. Ένα σημαντικά αυξημένο ποσό σε σχέση με πριν όπου θα επιστρέψει 67.934 ενώ τώρα 85.765, 17.831 παραπάνω. Αυτό είναι και το κόστος της διευκόλυνσης από την τράπεζα που παρέχει στο φοιτητή με την περίοδο χάριτος! Θα βοηθούσε αν στην περίοδο χάριτος ο φοιτητής μας πλήρωνε τουλάχιστον τους τόκους για να μην προλάβουν να κεφαλαιοποιηθούν και να αυξήσουν το υπόλοιπο οφειλόμενο ποσό αποπληρωμής αλλά όπως είπαμε ο φοιτητής για τα πρώτα 4 χρόνια δε θα έχει εισόδημα! 

Και όλα αυτά αν τα 10 έτη αποπληρωμής προστίθενται στην περίοδο χάριτος. Στην περίπτωση που η περίοδος χάριτος περιλαμβάνεται στη δεκαετία τότε θα πρέπει μέσα σε 6 χρόνια να καταφέρει ο φοιτητής να αποπληρώσει όλο το χρέος του, γεγονός που θα αύξανε ραγδαία την ετήσια δόση του, ωστόσο θα περιόριζε λίγο τους τόκους και το συνολικό χρέος. Η εικόνα θα ήταν όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.

Βέβαια σε μία τέτοια κατάσταση, η δόση φαντάζει αρκετά μεγάλη για να μπορέσει να ικανοποιηθεί και θα πρέπει ο φοιτητής να βρει μία αρκετά καλή δουλειά για να μπορεί να πληρώνει στο τέλος κάθε έτους 12.837$ ως δόση δανείου. 

Στην περίπτωση που πολλοί αναρωτούνται αν θα μπορούσε να επιλέξει μηνιαίο πλάνο πληρωμών για να πληρώνει μικρότερες δόσεις αλλά κάθε μήνα, συμβαδίζοντας με το μηνιαίο του εισόδημα και όχι μια φορά το χρόνο όλα μαζί, θα επισημάνω ότι αυτό θα αυξάνει αρκετά τους τόκους! Όσο μεγαλύτερη είναι η συχνότητα αποπληρωμής και ανατοκισμού ενός ποσού σε μία περίοδο, τόσο μεγαλώνουν οι τόκοι και καλείσαι να πληρώσεις ακόμη περισσότερα σε τόκους. Στην τραπεζική οποιαδήποτε διευκόλυνση έχει κόστος! Το καλύτερο που μπορεί να κάνει κανείς σε μία δανειακή σύμβαση για να κερδίσει είναι να πληρώσει όσο το δυνατόν νωρίτερα το χρέος του για να μην κεφαλαιοποιούνται οι τόκοι. 

Ελάφρυνση χρέους – Συγχώρεση δανείων

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ, για να διευκολύνει τους χαμηλά αμειβόμενους με χρέη, θα χορηγήσει διαγραφή χρέους από 10.000 έως 20.000 δολάρια είτε σε καινούρια δάνεια είτε στο ανεξόφλητο υπόλοιπο των παλαιότερων δανείων. Για να γίνει καλύτερα κατανοητό αν υποθέσουμε ότι ο φοιτητής του παραδείγματός μας έλαβε 10.000$ ελάφρυνση οι τρεις περιπτώσεις διαμορφώνονται πριν και μετά την διαγραφή του χρέους ως εξής.

Βέβαια η ελάφρυνση συμβαίνει και σε παλαιότερα δάνεια και εφαρμόζεται στο υπόλοιπο ποσό που απομένει για αποπληρωμή. Σε αυτή την περίπτωση ο οφειλέτης θα μειωθεί από ένα σημείο και μετά το κεφάλαιο που του απομένει και θα αναπροσαρμοστούν οι δόσεις του. Κατά αυτόν τον τρόπο θα διευκολυνθεί στις πληρωμές τους και θα μειωθεί και το ποσό των τόκων, καθώς το υπόλοιπο κεφαλαίου στο οποίο υπολογίζονται οι τόκοι μειώνεται. Ένα παρόμοιο παράδειγμα ενός φοιτητή που είχε δανειστεί και αυτός παλαιότερα 10.000$ με τους ίδιους όρους διαμορφώνεται ως εξής:

Ποιος επηρεάζεται από αυτό το πρόγραμμα;

Καθώς αυτή η συγχώρεση δανείων αποτελεί μία οικονομική πολιτική και σε μια οικονομία συμμετέχουν πολλά εμπλεκόμενα μέρη, αυτή η απόφαση επηρεάζει αρκετούς είτε θετικά είτε αρνητικά. Ας αναλύσουμε πως επηρεάζεται ο καθένας ξεχωριστά ατομικά για να δούμε τελικά αν αυτή η πολιτική βοηθά και προσθέτει αξία. 

ΔΑΝΕΙΟΛΗΠΤΕΣ

Οι δανειολήπτες είναι οι βασικοί ωφελημένοι αυτής της πολιτικής. Ξαφνικά βλέπουν το χρέος τους να μειώνεται κατά 10.000 – 20.000$ και κατ’ επέκταση τους τόκους που υπολογίζονται κάθε έτος επί του υπολοίπου οφειλόμενου κεφαλαίου. Ειδικά αυτοί που είχαν συνάψει δάνεια υψηλού επιτοκίου αρχίζουν και χαμογελούν περισσότερο! Ταυτόχρονα οι συμμετέχοντες σε αυτό το πρόγραμμα θα δουν τις δόσεις τους να αναπροσαρμόζονται προς τα κάτω αφήνοντας μεγαλύτερο διαθέσιμο εισόδημα για να καταναλώσουν ή να επενδύσουν, όπως επιθυμούν. Βέβαια εδώ κρύβεται και μία παγίδα. Το γεγονός ότι τους μένει περισσότερο διαθέσιμο εισόδημα θα αυξήσει την ετήσια φορολογία τους, καθώς το φορολογητέο εισόδημα θα είναι πλέον μεγαλύτερο σε σχέση με πριν, αφού δε θα έχουν τόσα πολλά έξοδα σε δόσεις δανείου. Άρα, τελικά το όφελος για τους δανειολήπτες είναι οριακό και μάλλον ουδέτερο θα χαρακτηριζόταν. Το μόνο θετικό για αυτούς είναι ότι δε θα πληρώσουν τόσα πολλά σε τόκους και θα βελτιώσουν την πιστοληπτική τους ικανότητα.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Γενικά οι επιχειρήσεις στην οικονομία δεν επηρεάζονται άμεσα από αυτή την πολιτική. Ίσως θα μπορούσαν να επηρεαστούν θετικά οι επιχειρήσεις, λόγω του μεγαλύτερου διαθέσιμου εισοδήματος που θα είχαν οι καταναλωτές, το οποίο όμως δεν είναι σίγουρο ότι θα είναι αρκετό, αφού θα αυξηθεί η φορολογική υποχρέωση των καταναλωτών. Η ελάχιστη κατανάλωση δεν θα είναι αρκετή για να επηρεάσει την κερδοφορία των επιχειρήσεων και να βελτιώσει τη μετοχή τους. Από την άλλη ίσως δουν τους νέους εργαζόμενους τους να ηρεμούν ψυχολογικά μετά από μία τέτοια ελάφρυνση, βελτιώνοντας την παραγωγικότητά τους. Οι ελεύθεροι επαγγελματίες ή οι νέοι επιχειρηματίες που ξεκινούν μία μικρή επιχείρηση θα βελτιώσουν την πιστοληπτική τους ικανότητα και ίσως μπορέσουν να αντλήσουν καλύτερη χρηματοδότηση. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι επιχειρήσεις θα ωφεληθούν οριακά και έμμεσα.

ΤΡΑΠΕΖΕΣ

Οι τράπεζες μένουν και αυτές ουδέτερες καθώς δεν ωφελούνται, καθώς ελάφρυνση των χρεών των φοιτητικών δανείων αφορά μόνο δάνεια που έχουν χορηγηθεί από την κυβέρνηση. Όσοι δανειολήπτες έχουν λάβει δάνεια για να σπουδάσουν απευθείας από ιδιωτικές τράπεζες δεν θα βοηθηθούν καθόλου, διότι όπως είπαμε παραπάνω μία τέτοια διαγραφή θα θεωρούνταν μεγάλη παρέμβαση στον τραπεζικό κλάδο, επηρεάζοντας την αποδοτικότητα και την κερδοφορία της τράπεζας. Βέβαια, αυτή η κίνηση δημιουργεί ανησυχίες στους τραπεζικούς κύκλους, καθώς υπάρχει περίπτωση μελλοντικά να υπάρξει κάποιο παρόμοιο πρόγραμμα που να περιλαμβάνει και τις ιδιωτικές τράπεζες, διότι ξεκίνησαν να γίνονται κινήσεις στο πρόβλημα των φοιτητικών δανείων, ανησυχώντας τους μετόχους των τραπεζών και τους επενδυτές, για απώλεια κεφαλαίου και μείωσης αποδόσεων. Ένα πιθανό πρόγραμμα που θα περιλάμβανε και τις ιδιωτικές τράπεζες που διακρατούν φοιτητικά δάνεια (που είναι μία μικρή μειοψηφία) θα επηρέαζε την κερδοφορία των τραπεζών και θα περνούσαν αυτήν την απώλεια σε μελλοντικά δάνεια νέων πελατών, κάνοντας το κόστος δανεισμού λίγο ακριβότερο, λόγω υψηλότερων επιτοκίων που θα χρέωναν για να αντισταθμίσουν τις απώλειες για τους μετόχους τους και να συγκρατήσουν την τιμή της μετοχής τους στο χρηματιστήριο, που ήδη θα είχε πέσει. 

ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ – ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ 

Το υπουργείο παιδείας που αποτελεί τον εκδότη αυτών των δανείων θα είναι ο μοναδικός διπλά χαμένος. Από τη μία θα επιβαρυνθεί όλο αυτό το κόστος της διαγραφή χρεών για την συγχώρεση μέρος του ανεξόφλητου κεφαλαίου 10.000 – 20.000 $ και από την άλλη θα μειώσει με αυτόν τον τρόπο τις τοκοφόρες υποχρεώσεις των δανειοληπτών, μειώνοντας τα έσοδα και κέρδη για το κράτος από αυτή τη δανειακή σύμβαση. Γενικά, οι δανειστές δεν προτιμούν τις πληρωμές όλες μαζί γιατί αυτό μειώνει το εισόδημά τους από τόκους, καθώς οι τόκοι όπως είπαμε υπολογίζονται σε κάθε περίοδο στο υπόλοιπο ανεξόφλητο κεφάλαιο, το οποίο όσο μένει ανεξόφλητο τόσο αυξημένοι θα είναι οι τόκοι, οι οποίοι είναι και το βασικό έσοδο των δανειστών. Βέβαια, το κράτος δεν ανησυχεί για το δεύτερο γιατί αυτή η ελάφρυνση θα δημιουργήσει μεγαλύτερο διαθέσιμο φορολογητέο εισόδημα, αυξάνοντας τη φορολογική υποχρέωση των δανειοληπτών. Έτσι, αντί για παραπάνω τόκους θα πληρώνουν παραπάνω φόρους στο κράτος. Επίσης, δεδομένου του ότι το κράτος είναι ο μεγαλύτερος εκδότης των δανείων αυτών, δεν μιλάμε πλέον για ελάφρυνση χρέους αλλά μεταφορά του χρέους από έναν λογαριασμό σε έναν άλλον, από τους δανειολήπτες στο γενικό πληθυσμό, επιβαρύνοντας ακόμη και αυτούς που δεν έχουν λάβει αντίστοιχο δανεισμό. Η χρηματοδότηση του παραπάνω προγράμματος ελάφρυνσης θα χρηματοδοτηθεί από χρηματικά διαθέσιμα των ΗΠΑ και πιθανώς από έκδοση νέου χρέους μέσω ομολόγων. Αυτό θα αυξήσει το εθνικό χρέος και θα μειώσει τα διαθέσιμα χρηματικά διαθέσιμα, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για άλλες πολιτικές και υποδομές, δημιουργώντας έτσι ένα τεράστιο κόστος ευκαιρίας. 

ΥΠΟΛΟΙΠΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ

Οι υπόλοιποι πολίτες που δεν έχουν συνάψει τέτοιου είδους δάνεια είτε γιατί δε θέλαν είτε γιατί δεν χρειάστηκε ποτέ, είναι αυτοί που ως φορολογούμενοι θα επωμισθούν έμμεσα το χρέος άλλων. Εδώ δημιουργείτε ένα επικίνδυνο προηγούμενο, καθώς κάποιος που θυσίασε την επιλογή καλύτερων πανεπιστημίων για σπουδές με σκοπό να μην έχει χρέη, καλείτε να πληρώσει το χρέος κάποιου ο οποίος απόλαυσε αυτήν την βελτιωμένη και πιο ακριβή υπηρεσία με άντληση χρέους, το οποίο ξαφνικά συγχωρείται! Αυτό δημιουργεί ηθικό κίνδυνο που αφορά την εκ των υστέρων αναποτελεσματική χρήση κεφαλαίων. Η ελάφρυνση του χρέους, δεν ενθαρρύνει σοβαρές προστατευτικές, συντηρητικές επιλογές δανεισμού, απεναντίας επιβραβεύει την απρόσεκτη και ανεύθυνοι συμπεριφορά. Κανένας δανειολήπτης φοιτητικού δανείου δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν γνώριζε το αποτέλεσμα, καθώς υπέγραψε τους όρους του δανείου, ούτε ότι τα επιτόκια ήταν δυσμενές, καθώς βρίσκονται στο μέσο όρο της αγοράς. Ένας δανειολήπτης θα πρέπει να είναι σε θέση να πληρώσει αυτά που χρωστάει και έχει υποσχεθεί να πληρώσει από μόνος του, διότι σε διαφορετική περίπτωση βοήθειας μέσω ελάφρυνσης οφειλών αποτελεί λανθασμένη διαχείριση δημοσίων χρημάτων. Επίσης, τέτοιες καταστάσεις θα δημιουργήσουν μελλοντικά το πρόβλημα της δυσμενούς επιλογής, δηλαδή την εκ των προτέρων προσέλκυση αφερέγγυων δανειζόμενων, οι οποίοι είναι κακοί πελάτες χαμηλής πιστοληπτικής ικανότητας που αναζητούν ενεργά δάνεια αποδεχόμενοι διάφορους όρους, γνωρίζοντας ότι μπορεί με κάποιο νέο πρόγραμμα να βοηθηθούν ή να απαιτήσουν να βοηθηθούν, όπως βοηθήθηκαν παλαιότεροι δανειζόμενοι φοιτητές. Ο ηθικός κίνδυνος και η δυσμενής επιλογή είναι δύο βασικές κατηγορίες προβλημάτων που στην τραπεζική περιλαμβάνονται στον γενικό όρο που αφορά την ασσυμετρία πληροφόρησης, μια κατάσταση που προκύπτει όταν η ανεπαρκής γνώση του ενός μέρους για το άλλο μέρος που εμπλέκεται σε μια συναλλαγή, καθιστά αδύνατη τη λήψη ορθολογικών αποφάσεων κατά τη διεξαγωγή της συναλλαγής.

Λανθασμένο timing για την οικονομία

Ο χρόνος που εφαρμόζεται αυτή η πολιτική το φθινόπωρο του 2022 είναι από οικονομικής άποψης λανθασμένη. Το 2022 οι παγκόσμιες οικονομίες είναι αντιμέτωπες με το έντονο πρόβλημα της εμφάνισης αυξανόμενου πληθωρισμού, που είχε να εμφανιστεί για πολλά χρόνια στις δυτικές οικονομίες, ο οποίος οφείλεται κυρίως στην ανισορροπία από την πλευρά της προσφοράς προϊόντων, λόγω της μειωμένης παραγωγής των προηγούμενων χρόνων του κορονοϊού, και δευτερευόντως στη υψηλή κυκλοφορία χρήματος, λόγω των πακέτων βοήθειας των κυβερνήσεων προς τους πολίτες κατά τη διάρκεια των lockdowns. Για την αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου στην οικονομία δύο είναι οι φορείς που μπορούν να δώσουν λύσεις με συγκεκριμένα εργαλεία, οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις. Οι κεντρικές τράπεζες παγκοσμίως, η μία μετά την άλλη, περιορίζουν την επεκτατική πολιτική τους και αρχίζουν να εφαρμόσουν περιοριστική νομισματική πολιτική, χρησιμοποιώντας το εργαλείο της μείωσης των επιτοκίων της διατραπεζικής αγοράς με σκοπό να περιορίσουν την κυκλοφορία του χρήματος και να δαμάσουν τον πληθωρισμό. Αυτή η αύξηση των επιτοκίων θα κάνει το χρήμα πιο ακριβό για τις τράπεζες οι οποίες θα το δανείζουν με υψηλότερο επιτόκιο για καλύψουν το αυξημένο κόστος δανεισμού και κατ’ επέκταση αυτό το ακριβότερο κόστος δανεισμού θα αποθαρρύνει την σύναψη τόσων πολλών δανείων, μειώνοντας μοιραία την κυκλοφορία χρήματος. Βέβαια οι επιδράσεις αυτής της νομισματικής πολιτικής, με τη μείωση των επιτοκίων, παίρνει χρόνο μέχρι να ολοκληρωθεί αυτός ο κύκλος αλυσωτών αντιδράσεων και να φτάσει στην πραγματική οικονομία, συγκρατώντας την συνεχόμενη άνοδο των τιμών και επηρεάζει κυρίως ένα μέρος της κοινωνίας μέσω της δανειοδοτικής δραστηριότητας. Ταυτόχρονα στην επιτάχυνση της επίλυσης αυτού του προβλήματος θα πρέπει να συμμετέχουν και οι κυβερνήσεις με αντίστοιχα μέτρα συντηρητικής δημοσιονομικής πολιτικής που περιορίζει την κυκλοφορία χρήματος αλλά και με στοχευμένες ενισχύσεις που εστιάζουν στην διευκόλυνση της αντιμετώπισης του προβλήματος της μειωμένης προσφοράς στο οποίο βασίζεται ο πληθωρισμός. Ωστόσο, αντ’ αυτού παρατηρούμε στην Αμερική, μέσω της συγχώρεσης φοιτητικών δανείων, να πραγματοποιείται μία επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, αυξάνοντας το διαθέσιμο εισόδημα προς κατανάλωση μερίδας του πληθυσμού και εντείνοντας το πρόβλημα του πληθωρισμού. Αυτή η πολιτική αυξάνει την κυκλοφορία χρήματος, μαζί με άλλες παρόμοιες, καθυστερώντας την επίλυση του προβλήματος. Μοιραία έχουμε μόνο ένα μέρος, τις κεντρικές τράπεζες, που μάχονται για την επίλυση του πληθωρισμού, οι οποίες όμως έχουν μόνο ένα εργαλείο για να τον αντιμετωπίσουν, αυτό των επιτοκίων. Συνεχώς, τόσο η Fed όσο και άλλες προβαίνουν σε διαδοχικές αυξήσεις επιτοκίων για να περιορίσουν την κυκλοφορία χρήματος και να συγκρατήσουν τις τιμές των καταναλωτικών προϊόντων και υπηρεσιών, που είναι και ο βασικός τους ρόλος. 

To μακροοικονομικό πρόβλημα της δημιουργία χρέους για σπουδές

Το πρόβλημα των φοιτητικών δανείων και των μεγάλων χρεών που συσσωρεύονται μετά το πέρας των σπουδών και καλούνται οι νέοι με το που βγαίνουν στην αγορά εργασίας να αντιμετωπίσουν είναι αρκετά σοβαρό για την Αμερική. Πέρα από τις ψυχολογικές αρνητικές επιδράσεις στη έναρξη της ζωής ενός νέου, ο οποίος ξεκινάει χρεωμένος, περιορίζεται το διαθέσιμο εισόδημα για κατανάλωση, μειώνεται η πιστοληπτική του ικανότητα για σύναψη άλλων δανείων, όπως στεγαστικό ή επιχειρηματικό, καθώς και τα φορολογικά έσοδα για το κράτος. Η συγχώρεση μέρος των φοιτητικών δανείων, πέρα του ότι είναι άδικη καθώς δεν απευθύνεται σε όλο τον πληθυσμό, είναι και οικονομικά μη συμφέρουσα, διότι αυξάνει το χρέος των ΗΠΑ, γεγονός που μπορεί να δυσχεραίνει μελλοντικά τα μακροοικονομικά της μεγέθη. Ωστόσο, αυτή δεν είναι επίλυση του προβλήματος απλώς μετάθεση του προβλήματος σε μελλοντικό χρόνο, καθώς οι νέοι θα συνεχίσουν να λαμβάνουν φοιτητικά δάνεια για να καλύψουν το αυξανόμενο κόστος των σπουδών. 

Το βασικό πρόβλημα με τα φοιτητικά δάνεια και χρέη είναι διπλό. Από τη μία πλευρά, πρέπει να απαντηθεί το ερώτημα για πιο λόγο το κόστος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι τόσο αυξημένο και συνεχίζει να αυξάνεται. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να απαντηθεί και το ερώτημα γιατί χορηγούνται τόσο εύκολα φοιτητικά δάνεια. Αρκετοί επιχειρηματίες κατά καιρούς έχουν θέσει ένα ανοιχτό ερώτημα προς την κοινωνία και έχουν αναρωτηθεί πως μπορεί να είναι τόσο εύκολο για κάποιον να πάρει ένα φοιτητικό δάνειο μόνο με την επίδειξη της εγγραφής του, που μπορεί να είναι προς έναν αμφιβόλου πιστοληπτικής ικανότητας φοιτητή και είναι αρκετά δύσκολο για έναν νέο επιχειρηματία να εγκριθεί δάνειο για αγορά επιχειρηματικού εξοπλισμού, ο οποίος έχει περισσότερες πιθανότητες να παράγει θετικές χρηματοροές από τα προϊόντα που θα παράγει και θα πωλήσει, καθώς και την εμπράγματη εξασφάλιση του δανείου από τον εξοπλισμό που αγόρασε. Μήπως τα δύο προβλήματα συνδέονται; Μήπως τα δίδακτρα αυξάνονται καθώς τα ιδρύματα γνωρίζουν ότι μπορούν εύκολα οι φοιτητές να αντλήσουν χρηματοδότηση μέσω δανείων; Μήπως τα δάνεια δίνονται εύκολα καθώς υποστηρίζονται από την κυβέρνηση σε περίπτωση αδυναμίας πληρωμής, η οποία μπορεί να αντλήσει εύκολα κεφάλαια τόσο από τη φορολογία ή από την έκδοση ομολόγων, δημιουργώντας επιπλέον χρέος στη χώρα; 

Άλλες χώρες

Ακόμη πιο έντονο πρόβλημα με τα φοιτητικά δάνεια και το χρέος στους νέους μετά το πανεπιστήμιο το έχει η Μεγάλη Βρετανία. Εκεί το κατά κεφαλήν χρέος είναι διπλάσιο αυτού των ΗΠΑ και ακόμη δεν έχει ξεκινησει η συζήτση για την σταδιακή αντιμετώπισή του. Απεναντίας σε χώρες όπως Σουηδία, Ολλανδία και Καναδάς τα πράγματα είναι πολύ καλύτερα με χαμηλότερο κατά κεφαλήν χρέος των νέων μετά την αποφοίτησή τους και με φοιτητικά δάνεια με χαμηλό κόστος εξυπηρέτησης, καθώς τα επιτόκια των χορηγούμενων δανείων είναι κάτω του 1%. Με αυτά τα επιτόκια συμφέρει να συνάψεις δάνειο με την φοιτητική σου ιδιότητα, ακόμη και αν δεν το χρειάζεσαι, να επενδύσεις τα χρήματα και να αποπληρώνεις το δάνειο από τα έσοδα που θα αποκομίζεις! Και όταν τελειώσει η αποπληρωμή θα σου μείνει και κάτι χειροπιαστό για εσένα. Μπορείς να αγοράσεις ένα περιουσιακό στοιχείο που παράγει εισόδημα, όπως κάποιες μετοχές ή ETFs υψηλής μερισματικής απόδοσης ή κάποια εταιρικά ή κρατικά ομόλογα που πληρώνουν ικανοποιητικά κουπόνια. Φυσικά, δεν θα μπορούσες να αγοράσεις κάποιο ακίνητο για να το νοικιάζεις και να έχεις έσοδα, καθώς τα αντληθέντα κεφάλαια του φοιτητικού δανείου δεν θα ήταν τόσα πολλά αλλά θα μπορούσες κάλλιστα να αγοράσεις μερίδια κάποιων REITs, που είναι εταιρείες επενδύσεων σε ακίνητα και λειτουργούν ακριβώς όπως ένα ακίνητο που θα το αγόραζες για να το νοικιάζεις και να εισπράττεις τα ενοίκια, χωρίς τη φασαρία διαχείρισης! Ευτυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει τέτοιο πρόβλημα, όπου το κόστος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης παραμένει αρκετά χαμηλό, με τα προπτυχιακά προγράμματα είναι δωρεάν ενώ το μέσο κόστος για ένα μεταπτυχιακό κυμαίνεται γύρω στις 4.000€. Επιπλέον, υπάρχει η δυνατότητα παροχής δωρεάν συγγραμμάτων για όλα τα μαθήματα σπουδών και άλλως φοιτητικών ενισχύσεων και εκπτώσεων, μειώνοντας περεταίρω το κόστος φοίτησης, κάτι που δεν συμβαίνει σε άλλες χώρες, αποτελώντας παγκόσμια θετική πρωτοτυπία και παρέχοντας ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στους αποφοίτους με βελτιωμένη πιστοληπτική ικανότητα. 

Συμπεράσματα

Κοιτώντας αυτά που έχω γράψει παραπάνω πριν πατήσω το κουμπί της δημοσίευση για να τα μοιραστώ μαζί σας, δεν είμαι σίγουρος κατά πόσο τελικά αυτά τα μέτρα ελάφρυνσης χρέους βοήθησαν τους νέους ενώ είναι βέβαιο ότι αιφνιδίασαν και δυσαρέστησαν αρκετούς άλλους, χωρίς έντονα οικονομικά οφέλη και ουσιαστική βελτίωση. Σίγουρα αποτελούν μία πυροσβεστική λύση σε ένα μεγαλύτερο πρόβλημα που οφείλουν να μελετήσουν οι ΗΠΑ για να βελτιώσουν την οικονομική κατάσταση των νέων τους. Δεν είναι φυσικά η μόνη χώρα που πρέπει να το κάνει, καθώς στην Αγγλία το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο και πολυδιάστατο, το οποίο ακόμη μένει εκτός συζητήσεων. Η τραπεζική και τα δάνεια είναι πολυσύνθετοι μηχανισμοί που δεν μπορείς να μεταβάλεις μια μεταβλητή χωρίς να επηρεαστεί κάποια άλλη, γι’ αυτό απαιτούν σύνθετες, ολιστικές και περίπλοκες λύσεις με στρατηγικό σχεδιασμό σε πολλαπλά επίπεδα.